„Kiedy patrzę wstecz na moje pierwsze filmy, mam wrażenie, że chodziło w nich głównie o jedną rzecz: dokładną obserwację” – napisał w autobiografii „Dwa światy” Miloš Forman.
Zmarły 13 kwietnia 2018 roku reżyser i scenarzysta był wspaniałym obserwatorem otaczającego go świata. Tę cechę wykorzystał już w latach 60., tworząc takie filmy jak: „Czarny Piotruś” (1964) – o młodym chłopaku pracującym w sklepie samoobsługowym, „Miłość blondynki” (1965) – historia dziewczyny z prowincji, która przyjeżdża do Pragi w poszukiwaniu chłopaka, który ją uwiódł, „Pali się, moja panno” (1967) – relacja ze strażackiej zabawy połączonej z loterią fantową i wyborem najpiękniejszej uczestniczki imprezy. Z pozoru banalne tematy i zwykłe historie u Formana zamieniały się w celne obrazy rzeczywistości socjalistycznej. Były śmieszne i okrutne jednocześnie, zawsze przepełnione czułością i sympatią do portretowanych postaci. Nie pracował z aktorami zawodowymi, tylko z naturszczykami. Nie pisał dokładnych dialogów, tylko prowokował ich do działania. Naturalność niosła w sobie prawdę i to był sekret jego wielkiego sukcesu.
Tę metodę pracy wypróbował w debiucie fabularnym „Czarny Piotruś” i powtórzył w kolejnym filmie „Miłość blondynki”, który został nominowany do Oskara oraz zdobył nagrody w Locarno i Wenecji. Wtedy w rodzimej Czechosłowacji zaczęto uważniej przyglądać się Formanowi, co spowodowało, że obraz „Pali się moja panno” został objęty zakazem wyświetlania w kinach. Uznano, że kpi z klasy robotniczej i krytykuje ustrój socjalistyczny. Wywieziony potajemnie za granice i zakupiony przez Francuzów otrzymał nominację do Oskara.
Inwazja wojsk Układu Warszawskiego w czasie Praskiej Wiosny w 1968 roku sprawiła, że Forman opuścił Czechosłowację i po krótkim pobycie w Paryżu wyjechał do Stanów Zjednoczonych. W 1971 roku zrealizował tam film „Odlot”, który zdobył Nagrodę Jury w Cannes, ale nie był sukcesem komercyjnym – a w Hollywood co prawda nie było cenzury, ale był dyktat komercji. Forman, wnikliwy obserwator tego, co dzieje się w amerykańskim przemyśle filmowym szybko znalazł temat, który mógł dać satysfakcję jemu jako artyście i przynieść zyski. Jego „Lot nad kukułczym gniazdem” (1975) według powieści Kena Keseya jako drugi w historii zdobył pięć najważniejszych Oskarów.
Zapytany, co skłoniło go do sfilmowania opowieści o amerykańskim szpitalu psychiatrycznym, odpowiedział: „Dla mnie to nie literatura, tylko prawdziwe życie z lat 1932-68, gdy mieszkałem w Czechosłowacji. Partia komunistyczna była dla mnie jak siostra Ratched, mówiła mi, co mam robić, a czego nie robić. Co mi wolno powiedzieć, a czego nie wolno”.
Miloš Forman, tak jak bohaterowie jego filmów, był przez całe życie człowiekiem niepokornym, nie dającym się zaszufladkować, walczącym o swoje racje i swoje marzenia.
Grażyna Torbicka
Dyrektor Artystyczna Festiwalu Filmu i Sztuki Dwa Brzegi
Czarny Piotruś
reż|dir Miloš Forman | CZ | 1964 | 85 min więcej...
Miłość blondynki
reż|dir Miloš Forman | CZ | 1965 | 90 min więcej...
Pali się moja panno
reż|dir Miloš Forman | CZ, IT | 1967 | 73 min więcej...
ZNAJDŹ NAS