BEZSENNOŚĆ FILMOWCA – RETROSPEKTYWA TOMASZA ZYGADŁY | Sekcje

Celem retrospektyw jest prezentacja reżyserów, których dorobek ma lub miał kluczowy wpływ na kierunki rozwoju światowej kinematografii.

TOMASZ ZYGADŁO (1947—2011) był postacią wielowymiarową, wywierającą wpływ na kolejne pokolenia filmowców. Przez całe swoje twórcze życie poszukiwał właściwego sposobu na wyrażenie siebie. Socjolog, dokumentalista, aktor, scenarzysta, realizator programu telewizyjnego czy wreszcie reżyser teatralny i filmowy – wszystkimi przejawami jego talentu moglibyśmy zapełnić po brzegi kalendarze kilku twórców jednocześnie. Osiem filmów Zygadły, które zaprezentujemy na Dwóch Brzegach w ramach jego retrospektywy to intrygująca ścieżka twórczych eksploracji od wczesnych filmów dokumentalnych – szczególnie polecamy głośną „Szkołę podstawową” – po późniejsze fabuły jak „Ćma” z niezwykłą kreacją Romana Wilhelmiego.

Tomasz Zygadło był obdarzony szczególnego rodzaju zmysłem, fenomenalnym socjologicznym słuchem na rzeczywistość. Zmiana pokoleniowa, która doszła do głosu na początku lat 70. (Tomasz Zygadło, Krzysztof Kieślowski, Wojciech Wiszniewski) wprowadziła świeże spojrzenie na dokument, który stał się krytyczny, społecznie zaangażowany, poszukujący i stawiający niewygodne pytania. Zygadło był obserwatorem wnikliwym i poważnie traktującym swoich bohaterów, szukał tematów tam, gdzie bije czasem nieoczywisty puls społeczny. W „Szkole podstawowej” (1971) reżyser przyglądał się nauce konformizmu od najmłodszych lat, formowaniu postaw życiowych w systemie PRL-u; w zablokowanych przez cenzurę „Robotnikach 1971: Nic o nas bez nas” – którą wbrew woli autorów skrócono i wyemitowano w reżimowej telewizji pod zmienionym tytułem „Gospodarze” (1972) – oddawał wraz z współtwórcą, Krzysztofem Kieślowskim, głos tym, którzy byli nośnikiem zmian: robotnikom krytycznym, nieufnym, stale gotowym do buntu pomimo słodkich obietnic gierkowskiej ekipy.

Filmy dokumentalne były dla Zygadły niezwykłą szkołą pokory wobec rzeczywistości. Poszukujący twórczy duch reżysera skierował go w stronę fabuły, którą mógł wyrazić więcej, niż można osiągnąć dokumentem. Wszystkie jego filmy, poza pierwszym – „Rebusem” napisanym wspólnie z Marią Horodecką – łączy postać bohatera, niepogodzonego ze sobą inteligenta, w sytuacjach wyborów moralnych i egzystencjalnych. „Rebus” (1977) „Ćma” (1980) „Sceny dziecięce z życia prowincji” (1987) dotykają kwestii uniwersalnych, aktualnych również w XXI wieku.

Czarno-biała, a tak naprawdę w kolorze granicy pomiędzy dniem a nocą – szara „Ćma”, dopracowana pod każdym względem również estetycznie przez brata reżysera, operatora Jacka Zygadłę pełna jest symboliki i cytatów filozoficznych i literackich, czy stendhalowski schemat akcji w „Scenach dziecięcych z życia prowincji” – zdecydowanie odbiorcą twórczości Zygadły ma być publiczność wymagająca, o pewnej kompetencji kulturowej i przygotowaniu intelektualnym. Zygadło ceni w nas szerokie spojrzenie i stawia nam wysoko poprzeczkę. Ale czego innego możemy się spodziewać od – jak wspominał reżysera prezes SFP Jacek Bromski – „artysty, którego charakterystyczną cechą była niezależność”?

Dominika Żukowska
Źródła: Culture.pl, filmpolski.pl, sfp.org.pl